Dhimbjet e një kryeplaku të moshuar

U bënë dy orë që kisha dalë për udhë. Gjatë këtyre dy orëve po më kalonin përpara syve si në një perde kinemaje, ëndërrat e trembëdhjetë viteve që kisha qenë nxënës... Në fund të çdo skene më shfaqeshin para syve gjithnjë këto dy fjalë, "shkollë" dhe "nxënës". O Zot i madh! Sa mendime shumëngjyrëshe ishin.
Një shkollë e bukur… Pranë saj vendqendrimi për mësuesit… Rreth saj një kopësht i rregulluar për bukuri… Pemë të gjelbëra, burime gurgulluese… Zëra të hareshëm të nxënësve të vegjël… Shpërndarja e buzëqeshjeve duke thënë: "Mësuesi im"... Edhe pse ishte një ëndërrim, brenda meje ndieja se po më shpërndahej një i ngrohtësi e ëmbël. Po mundohesha të përfytyroja veten time se në ç’emocione do isha kur të shihja "minaren e shkollës", d.m.th. flamurin.
A do të them si Arif Nihat Asya:
"Ej bukuria e të kuqes dhe e të bardhës e qiellit blu.
Vellua e motrës sime, mbulesa e fundit e shehidit (dëshmorit)", apo me emocionet e atyre çasteve do të pëshpëris diçka tjetër? Nuk e di.
Po fshatarët?
Në takimin e parë me mësuesin, duke i zgjatur dorën ngrohtësisht, i thonë: "Mirëserdhe zotëri mësues. Në qoftë se ke ndonjë nevojë, pashë Zotin mos nguro fare! Ja ku e kemi shtëpinë!"-shprehen ata. E çfarë s’thonë tjetër.
Sa i bukur ky imagjinim… Aq sa i jep shpresë njeriut, i jep edhe qetësi. E ngushëllon atë duke i rrëzuar të gjitha shqetësimet dhe dyshimet. Nga që kisha humbur e si duket kisha filluar të pëshpërisja me vete, bashkudhëtari i moshuar që ishte pranë meje në të njëjtën sedilje, më pyeti:
-A jeni nxënës mor bir?
“Diçka e tillë",-iu përgjigja. "Deri dje kam qenë nxënës. Duke marrë profesionin arsimtar, me sa duket përsëri profesioni i nxënësit do të vazhdojë deri sa të dal në pension...”
"Sigurisht"-thotë i moshuari. "Sipas meje jo vetëm mësuesit, por vetë bota duke qenë shkollë, të gjithë njerëzit janë nxënës të saj. Çdo njeri që lind regjistrohet në këtë shkollë dhe çdo njeri që vdes merr diplomën e vet me vete. Por kur nuk i ka notat e mira!"
Edhe plaku me përvojë nga jeta ra në mendime. Njëlloj si unë që për orë me radhë po rendja pas imagjinatave, edhe ai i kish ngulur sytë tek një pikë dhe po mendonte. Pastaj vura re se po i ikte ndriçimi nga sytë. Në sytë e mbuluar prej kapakëve të rënduar nga vuajtjet, po afroheshin re lotësh. Këto pika loti duke u rreshtur njëra pas tjetrës, filluan t’i zbrisnin mbi mjekrën e tij të bardhë.
Nuk po mundja ta pyesja mbi atë ngjarje që po e bënte të qante këtë plak fytyrëndritur.
Ca më pas:
"Biri im! Kujdes mos qofsh si ky mësuesi i fshatit tonë"-më thotë.
Duke e vërejtur se po e shihja me kujdes vazhdoi:
"Unë në atë kohë kam qenë kryeplaku i fshatit. Këtë punë e vazhdova për gjashtëmbëdhjetë vjet me radhë. Isha i pasur. Kisha shumë dhen. Për dhjetë vjet delet m’i ruanin tre barinj. Pak në të dalë të fshatit kam pasur një vilë dykatëshe. Më bëhej e ditur për ç’do person që vinte. Pranë vilës rregullova një dhomë që e përgatita vetëm për mysafirë. Ndonjëherë kur nuk më trokisnin në derë mërzitesha. Mos vallë ia thyem zemrën fshatarit? Pse nuk erdhën këtë mbrëmje? Kështu mërzitesha me vete.
Nuk bëhej fjalë për të ngrënë e për të pirë. Isha i kënaqur shumë. All-llahu i Mëshirshëm më kishte dërguar mjaft prej mëshirës së Vet. S’më mungonin as malli, as paraja…
Ishte në të ngrysur. Në derë më erdhi një burrë me moshë mesatare.
"Jam mësues",-tha. Erdha t’u jap mësim fëmijëve të këtij fshati.
"Mirë se ke ardhur",-i thamë dhe e morëm brenda. Kishte ftohtë. E vendosëm në krye të dhomës.
"Jam i varfër",-tha. "Jam pa njeri. Nënën dhe babanë i kam humbur që në moshë të vogël. Mua më arsimoi një njeri i mirë. Para një muaji e humba edhe atë. Mbeta fillikat i vetëm në botë. Mora valixhen dhe u strehova tek ju. Në qoftë se. pranoni, pas kësaj dua që t’ju pranoj juve si nënë dhe baba".
"M’u dhimbs shumë. Menjëherë bashkë me fshatarët riparuam një shtëpi dhe pasi e kompletuam ia dorëzuam. Çdo ditë secili prej nesh, mbrëmjeve e merrte si mysafir.
Më beso or bir, një dashuri kaq të madhe s’e kam treguar as ndaj djalit tim. Të mirat që i bëmë s’mbaruan me kaq. E martuam me një vajzë të ndershme dhe me sjellje të mirë prej fshatit tonë. Të gjitha shpenzimet i morëm ne mbi vete..."
"Pse?"-do pyesësh. Sigurisht për shkak se ishte pa njeri e i varfër".
Habia ime sa vinte e shtohej. Njerëzit tanë sa të mëshirshëm, bujarë dhe ndihmëdhënës që janë. Një sakrificë të tillë kundrejt një njeriu që s’e njihte… Me qëllim të mirë… Kush mund ta tregonte një sjellje kaq të bukur vallë, përveç se ndonjë prej njerëzve tanë."
"Po më pas?"-pyeta unë.
Iu mbushën prapë sytë me lot. Gati me një zë në të qarë tha:
"Çfarë s’ndodhi or bir"-tha. Ma shkatërroi shtëpinë, gjithë botën ma hodhi mbi krye."
Brenda një çudie të madhe po dëgjoja me emocion.
"I gjithë fshati këtij mësuesi pa njeri e të varfër i qëndronin tek koka. Por mësuesi filloi të ndryshonte me kalimin e ditëve. Qëllimin e keq që kishte filloi ta hapte dalë-ngadalë.
I preu lidhjet me shkollën. Nuk interesohej fare për nxënësit. Qëndronte deri natën vonë. Duke u justifikuar që vetëm se bisedonte me të rinjtë kokë më kokë, por në fakt ua prishte mendjen atyre. Gjërat që i shpjegonte nxënësve në shkollë filluan të na vinin edhe neve në vesh."
"Çfarë shpjegonte",-pyeta unë.
"Çfarë nuk shpjegonte"-m’u përgjigj. "U mësonte himne që s’i kishim dëgjuar kurrë. Ishin himnet e komunizmit… Himnin tonë s’e përmendte me gojë. Vetëm himnin rus, kinez, e s’thoshte gjë tjetër veç se komunizmi. Kundrejt Islamit dhe besimit thoshte shumë gjëra të këqija i poshtri…"
"Ç’besoni ju? Ato janë gjëra boshe"- thoshte.
I pafeu, na ruajtë Zoti, as Zotit s’i besonte. Na fal o Zot, na fal…
Kur dëgjova këto, e tërhoqa njëherë mënjanë:
“Pa më shih zoti mësues”- i thashë. “Më kanë ardhur në vesh të tilla gjëra, a janë të vërteta?"
I ndryshoi ngjyra menjëherë dhe u skuq deri tek veshët.
"E bëre edhe këtë o kryeplak"-tha. "Ka mundësi diçka e tillë?
Fëmijët do ta kenë kuptuar keq atë që kam shpjeguar unë. Sigurisht edhe juve u kanë dhënë informacion të gabuar. Ju jeni për mua si nëna dhe babai i vërtetë. Në sajen tuaj unë po jetoj në këtë botë. Ç’do të bëja unë në qoftë se s’do të ishit ju? Na faltë Zoti o kryeplak, po a mund ta zgjasë njeriu gjuhën kundër Zotit? Ai na krijoi neve nga asgjëja. Ta dish se unë e kryej agjërimin. Me të gjetur rast shkoj edhe për namazin e xhumasë. Për qëllim e kam që të shkoj dhe për të gjitha kohët e namazit. U verbofsha, Kur’ani rri i varur mbi kokën time."
Sa herë që hapja gojën, na ngushëllonte me gjëra të tilla si këto. Ishte shumë dinak. Çfarë fliste, e me kë fliste e dinte shumë mirë. Aq sa me ne të mëdhenjtë, sillej me shumë respekt e dukej fetar, po aq ua shkatërronte besimin të rinjve. Sikur e kishte të mbushur me helm atë tru…"
Ç’po thonte kështu ky fshatar i moshuar që qëndron përpara meje e që pandehja se s’dinte gjë?
Aq shumë m’u shtua meraku saqë po e dëgjoja me gjithë vëmendjen time. Një njeri që ishte rritur mes krahëve të një populli dhe ishte ushqyer me bukën e tij, në vend që të kishte më shumë respekt, brenda meje më lindi një urrejtje ndaj asaj tradhëtie që kishte bërë. Të punosh për të shkatërruar vendin tënd, kur ai të jep rrogë…?! A ka ndonjë krim më të madh se ky?
Fjalitë e prera nga të kolliturat e bashkudhëtarit tim, duke i mbledhur në kokë, mundohesha t’i mendoja në tërësi. Ky popull në pikën e "besimit", sa goditje të mëdha ka marrë dhe vazhdon ende të marrë. Duke dëgjuar këto, m’u bë më e ditur, se sa e rëndësishme eshtë t’i dalësh për zot popullit tënd. Në këtë kohë m’u kujtuan fjalët e një dijetari të madh islam:
"Në të kaluarën rreziqet vinin nga jashtë. Për këtë gjë rezistenca qe e thjeshtë. Tashmë rreziqet vijnë nga brenda e krimbi hyri brenda në trung. Tani rezistenca u bë më e vështirë. Kam frikë se shoqëria në tërësi s’mund t’i rezistojë dot kësaj. Sepse nuk arrin dot të dallosh se kush eshtë armiku. Armikun më të madh që të pi gjakun e të merr shpirtin. E ti e pandeh atë si mik." Kjo thënie është tamam për shekullin tonë. Nuk mund ta harroj, e s’ka mundësi ta harroj sigurisht...
Nganjëherë filloi të mos vinte për disa ditë me radhë në fshat. Kur e pyesnim na thoshte: "Në filan vend kam një shok dhe shkova ta takoj". Ose na jepte përgjigje pa bazë si: "Më ftoi mësuesi i filan fshati".
"Më vonë filloi të takohej në fshat me të rinj të huaj. Të them të drejtën këta s’më pëlqyen, pasi s’kishin që në veshje cipë njeriu.
Një ditë tjetër iu zhduk edhe e shoqja. Kur shkonin të afërmit e vajzës për ta pyetur, i jepte këtë përgjigje: "Më erdhi letër nga xhaxhai se e kishte të shoqen shumë të sëmurë. Kështu e dërgova atje për t’u kujdesur pak për të."
Sigurisht nuk e besonin… Po çfarë të bënin të shkretit. Cilit njeri i vinte në mendje se do i bënte keq edhe gruas së vet?!
Filluan t’i shtoheshin vizitat. Lidhjet me shkollën i preu fare. Sa herë më vinte ndër mend të ankohesha! Ama si do ankoheni për një që e ruajtët, e martuat dhe i dolët për zot? Një herë thamë i mirë, s’mund të thonim tani i keq.
Ndërkohë filloi të ndihej një ndryshim në lëvizjet e të rinjve të vendit. Të gjithë po luanin me pushkë dhe me pistoleta. Ndonjëherë dëgjonim edhe natën vonë të shtëna armësh. Dukej sikur tradhtari i pabesë po u mësonte si të gjuanin.
Hera e fundit që humbi ishte e dielë. Për pesë ditë nuk u kthye. U merakosëm. Më drejtë, dyshuam haptas fare. Po përgatiteshim për të dhënë lajm rreth e rrotull. Në orët e vona të mbrëmjes ra dera.
Një djalë i ri mes emocionesh të mëdha po bërtiste:
-Këtu është shtëpia e kryeplakut?
-Këtu,- i thashë. Çfarë ke?
-Më duhet,-tha, më duhet urgjent.
E ngjita sipër. Po s’mundi të ulej:
-Mësuesi i fshatit tuaj ka bërë aksident me makinë. Edhe e shoqja, edhe vetë janë plagosur rëndë. I çuan në spital. M’u lut e më tha: "Ik tako kryeplakun. Sa para të ketë t’i marrë dhe të vijnë, ose në qoftë se s’ka, ti gjejë nga ndonjë tjetër." Që të dy kishin nevojë për operacion. Doktorët donin shumë para.
Unë duke qëndruar në këmbë si i ngrirë në vend, ai vazhdoi të këmbëngulte:
"S’kemi kohë për të humbur. Janë me rrezik jete që të dy. Deri këtu, me shpirtin tek goja, ia shkelëm makinës me të shpejtë. Taksia po pret poshtë. Shpejtoni ca që t’i arrijmë."
Sytë e djalit po lotonin. Na shihte duke vazhduar të qante.
Atë moment s’më erdhi ndonjë gjë e keqe në mendje. "Ka mundësi"-thashë me vete. Gjëra që ndodhin janë. Mbase duke ardhur në fshat bashkë me të shoqen do të kenë bërë aksident.
Kisha njëqind mijë lira në xhep. Këto për kohën (viti1979) kishin vlerë sa 60 kokë dhen të mira. Kur mora vesh se ishte rrezik jete, vrapova për tek daja i të shoqes, nga që nuk i kishte edhe ajo prindërit.
Daja i saj u merakos shumë. Edhe ai mori me vete tridhjetë mijë lira që kishte pasur. Nuk i dihej se çfarë bëhet, prandaj vendosi edhe tre monedha floriri në xhep. Me t’i hipur taksisë, u nisëm për udhë.
Sapo u larguam pak nga fshati filloi të më turbullohej mendja, pasi djemtë s’po më pëlqenin fort. Shoferi ishte një me flokë të gjatë e s’na i hodhi sytë fare. Flokët në majë të kokës i kishte si të çoroditura. Kurse i riu që na thërriti neve, i kishte sytë e kuq dhe ishte turivarur. S’dukej se kishte ndonjë hall sikur ishte bërë ndonjë aksident.
Nga nxitimi i natës, nuk arrita të marr as pistoletën time. Sigurisht s’do të ishte gjë e mirë po të qëndronim në majë të malit e të zbrisnim pa të. Të them të drejtën brenda meje filloi të lindte një ndjenjë frike."
Gjërat që më shpjegoi bashkudhëtari im, ishin si një film aventuresk i mbushur me ngjarje të frikshme. Po e dëgjoja me një frymë se si do të ishte fundi.
Burri i moshuar filloi të shpjegonte duke vazhduar përsëri fjalimin e vet.
Taksia, kur hymë në pyll, filloi të ecte ngadalë. Duke e ndjerë se do ndalonte e pyeta:
-Ç’ndodhi bir, ka ndonjë defekt?
-Më duket se është përzier benzina me ujë,-u hodh shoferi.
-Filloi të mos punojë njëri prej pistonave. Ju rrini sa ta shohim ne"-tha ai.
Me të ndaluar taksia, si fillim zbriti vetë, pastaj zbriti dhe ai i pafytyri tjetër. Atë çast duke m’u shtuar edhe më shumë frika, po përvëlohesha nga brenda. Hodha një gjysëm vështrimi ashtu rreth taksisë. Kur befas, ooh turmë anarshistësh me armë nëpër duar. Të them të drejtën, para, mall çfarë kisha me vete, i kisha harruar fare. Jeta ishte para çdo gjëje. Pa le të shihje shokun tim se si po dridhej. Na zbritën duke na mbajtur armët mbi kokë. Së pari na lidhën mirë e mirë sytë dhe duart. Pastaj na morën florinjtë dhe të gjitha paratë.
Ç’ti thoje? Armët i kishim para hunde. Në qoftë se do bënim qoftë edhe një lëvizje gabim, na shtrinin përdhe top në vend, pa iu dhimbsur fare.
Komunist hesapi… A është parë tek ata ndërgjegje dhe mëshirë?
Njëri prej tyre tha:
"Kryeplak, po i nxirrje ujët e zi parave që po fitoje në kurriz të fshatarëve deri sot. S’besoj se nxehesh nëse na jep një pjesë neve, apo jo?" Po talleshin me mua.
S’e dinte ai terrorristi që shokun e tij duke e menduar njeri, e rritëm me paratë tona. Është e lehtë ta thuash. Vetëm të bredhin dinë. E kanë të vështirë të punojnë. Dhe pohojnë për pasurinë e tjetrit se e kanë fituar në kurriz të të tjerëve. Në qoftë se do të punonin vetë, sigurisht që s’do të thonin kështu. Sepse atëhere do të ishte djersa e ballit.
D.m.th. kështu ndodhi mësues. Nga kjo fatkeqësi e madhe pritëm mëngjesin pa asnjë lajm, duke falënderuar Zotin që kishim shpëtuar. E ku ta dinim se një ditë do të thonim se, ah sikur të mos kishim shpëtuar e të mos i shihnim ato ditë! Ah sikur të më vrisnin që në fillim!
Nga sytë e lodhur të bashkudhëtarit tim filluan të rrjedhnin përsëri lotë. Me buzë të ngrira ishte përkulur duke u futur në një mërzitje. Për të ndaluar të qarat që i vinin nga brenda me ngashërim, mbetej i detyruar t’i thoshte fjalitë të ndërprera.
Duke e bërë dorën grusht: "Tradhtarët e poshtër",- tha duke goditur kolltukun. "Komunistët e pabesë, kope egërsirash".
Duke e mbajtur pak veten, u mundua që ta shuante zjarrin që i kishte rrethuar zemrën. Me shaminë e zhubrosur që nxori nga xhepi, në fillim fshiu lotët e më pas hundën.
"Kijameti ndodhi kur shkuam në shtëpi"-rifilloi fjalën atje ku e la. "Menjëherë pas daljes sonë nga shtëpia ia kishin behur një grup anarshistësh. Edhe shtëpia ndodhej pak larg nga fshati. Sa e morën vesh fshatarët, çdo gjë kishte mbaruar. Duke nxjerrë armët kishin kërkuar para dhe florinj. Kur s’gjetën gjë, djalin tim si luan 17 vjeç dhe gruan time të njëzet vjet martese, i kishin vrarë barbarisht.
Ende habitem se si nuk u çmenda, kur i pashë si ishin bërë trupat e tyre copë nga plumbat, që gjendeshin në një det gjaku. Ata bisha të egra duke u ndjerë krenarë për veprat e veta, kishin lajmëruar për "heroizmin" e tyre.
-"A u kapën?"-pyeta unë.
-"Ç’më duhet mor bir",-tha. "I vdekuri nuk kthehet më?"
-"Po me mësuesin tuaj ç’u bë?"
-"Edhe atë e kapën. Tani se ku është nuk e di. Ia shkatërroi jetën edhe vajzës së shkretë.
Duke e detyruar të bëjë çfarë donte, e duke mos duruar dot, vajza e gjorë vari veten.
Zbritëm nga autobusi në stacionin e Kajserisë. Unë do të ikja në drejtim të Hatajit, kurse rruga e burrit të moshuar, vazhdonte deri në Mardin.
Duke u ndarë më shtrëngoi dorën fort dhe tha:
"Mirupafshim mësues. Zoti i madh të mundësoftë punë të hajrit. Ky vatan pret t’i dalin zot. Ata që e shkatërrojnë janë shumë, ata që e ndërtojnë pak. Kështu ata që punojnë, duhet të punojnë natë e ditë për të riparuar shkatërrimet. Kjo punë kërkon sakrificë e nuk kërkon që të presësh shpërblim nga të tjerët. Duke jetuar, ke për të parë se ka gjëra shumë më të rëndësishme se paraja."
Duke ia pohuar ato që tha ia putha dorën. Qëndrimi ynë së bashku për dy orë përfundon këtu. Tradhtia e kolegut tim m’i ngatërroi mendimet. Ende e imagjinoj si të jetuar vetë atë ngjarje që dëgjova me shumë kujdes. Kush e di sa herë mundohem të përjetoj sikur më ka ndodhur mua ajo ngjarje...

Ata që marrin lezet nga helmimi

Ke lindur në këtë vend. Do të rritesh me bukën dhe me ujin e këtij populli. Mbase ke për të mësuar në shkolla që janë të investuara me bollëk. Investime të cilat ndoshta ia kanë prerë rriskun edhe ndonjë jetimi. Si një garanci e së ardhmes tonë, ke për t’u dërguar në fshat si mësues. Ke për t’u përballuar me njerëz që të presin me zemër të hapur, që dinë se ç’është ndihma dhe njerëzimi. Ke për t’u përballuar edhe me njerëz që do të sillen ndaj teje njëlloj sikur të të kishin djalin e tyre… Më pas duke i harruar gjithë këto të mira, ke për t’i tradhëtuar në vendin ku ke ngrënë bukë…
Ç’kuptim ka kjo? Ç’mendim është ky? Çfarë filozofie?
Edhe një kafshë kundrejt një bujarie të kthehet me një mijë shërbime. Përse vallë kundrejt gjithë këtyre të mirave, këta njerëz mosmirënjohës zgjedhin rrugën e tradhtisë?!
Si ka mundësi që ua lejon ndërgjegjja?!
Përgjigjen e kësaj po mundohem ta kujtoj nga një libër tefsiri që kam lexuar:
"Është e ditur se në qoftë se prishet një gjë e mirë, është më e prishur se sa kur prishet diçka e thjeshtë. P.sh. qumështi dhe kosi po u prishën, përsëri mund të hahen. Kurse gjalpi po u prish, nuk hahet më. Ndonjëherë bëhet si helm. Po kështu edhe njeriu që është krijesa më e përsosur dhe më e lartë, nëse prishet, bëhet më i prishur se sa kafshët e prishura. Ashtu si insektet që marrin lezet nga era e gjërave të prishura, si gjarpërinjtë që marrin lezet nga të kafshuarit, ashtu (edhe njerëzit e prishur) kënaqen dhe mburren nga moralet e pista dhe të këqija. Ata kënaqen nga zullumi, dëmet e tyre dhe nga krimet."
Tashmë po kuptohej dhe sqarohej kuptimi i këtyre shprehjeve që ishin shkruajtur gjysëm shekulli më parë. D.m.th. fara e hedhur në ato vite po i jepte frutet e saj tani.
Duke menduar se në ç’gjendje mund ta sjellin këtë popull të rinjtë, kur nga zemra e tyre shkulej besimi, sjellja dhe virtyti, me gjithë të nxehtin në stacionin e Kajserisë, po dridhesha dhe po i luteja Zotit që këtë komb të madh ta ruajë nga e keqja dhe nga armiqësitë e njerëzve të tillë.
Vallë sa nevojë kemi për durim, vullnet e forcë, për të luftuar kundër kësaj shoqërie të mashtruar?
Duke ecur përpara për t’i hipur autobusit, po mundohesha të përsërisja duke pëshpëritur, fjalët e fundit të bashkudhëtarit tim, që e kishte zemrën copë-copë nga vuajtjet:
"Ata që shkatërrojnë janë shumë, ata që ndërtojnë pak. Kështu që ata që ndërtojnë duhet të punojnë ditë e natë për të rindërtuar atë që është shkatërruar".

Ai person

Dola për udhë.
Autobusi ynë ecte në drejtim të Adanasë. Nuk kishte vend të lirë. Ishim të mbushur plot e përplot. Fresku i lehtë i vjeshtës e humbi atë ndikimin e vet pasi u ulëm nëpër sedilje.
Udhëtarët bisedojnë në lidhje me fabrikat dhe uzinat e larta që ndodheshin anës rrugëve… Kurse cigaret punojnë si fryhësi i zjarrit. Tymi ngrihej dallgë-dallgë drejt vrimave të ajrosjes, që dukeshin sikur janë oxhakë…

Numrët kliko dhe vazhdo: <<< 1 2 3 4 5 6 7 >>>